Urlop nad morzem

Władysławowo, dawniej Hallerowo

12 czerwiec 2010r.

Władysławowo miasto o pow. 33 km ciągnące się pasmem długości około 24 km od Chałup na Mierzei Helskiej do Karwi i liczy około 11,5 tys. mieszkańców. Centrum tego miasta położone na Kępie Swarzewskiej, u nasady Mierzei Helskiej powstało na gruncie starej osady pomorskiej, wymienionej w 1284 r. przez księcia Mściwuja II w formie Velaves, w 1407 r. jako Grosdorf w przekazie niemieckim i Wielka Wieś w 1598 r. W 1284 r. otrzymał ją od Mściwuja II Piotr Glabuna, znany również z innych wcześniejszych dokumentów. W latach 1627-28 należały do wsi 33 włóki ziemi, z czego 3 wolne do sołtysa. Mieszkało w niej 8 gburów i karczmarz. Kościół parafialny znajdował się w Swarzewie. Mieszkańcy posiadali prawo łowienia ryb w morzu za opłatą, od której zwolniony był jedynie sołtys. Po wojnach szwedzkich pozostało we wsi tylko 5 gburów m.in. Bałda, Mazurek, Derc i Hasa. W 1677 r. król Jan III Sobieski potwierdził mieszkańcom przywilej uzyskany od Krzyżaków. W 1773 r. mieszkało w Wielkiej Wsi 12 gburów i 3 zagrodników. Początków dzisiejszego znaczenia tej miejscowości jako miasta portowego i kąpieliska trzeba szukać w latach międzywojennych, od momentu wyzwolenia tego terenu z jarzma pruskiego. Pierwszym impulsem przyszłego, nieoczekiwanie szybkiego rozwoju miejscowości było założenie obok Wielkiej Wsi osiedla letniskowego, które nazwano Hallerowem. Początek jego istnienia można datować na koniec lutego 1920 r., kiedy czterech przedsiębiorców zakupiło kawał ziemi o pow. 20 ha na terenie Cetniewa i Poczernina z myślą o założeniu nowoczesnego kąpieliska, mającego rywalizować z Sopotem. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był inż. Henryk Bagiński ze sztabu gen. Józefa Hallera. Udziałowcami w tym przedsięwzięciu, mającym odciągnąć od Sopotu polskich letników byli prócz Henryka Bagińskiego gen. Haller, Bolesława Królikowska i Bolesław Bagiński. Później dołączyli do tej grupy nowi nabywcy gruntów m.in. poseł Artur Hausner, księżna Zofia Puzynina, hr. Krystyna Potocka i inni. Nazwa osiedla pojawiła się w 1921 r. i pochodzi od nazwiska gen. Józefa Hallera, dowódcy oddziałów wojskowych, które 10 II 1920 r. objęły wyzwolone z rąk niemieckich wybrzeże morskie. 1 IV 1926 r. zawiązało się w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Hallerowa, z którego inicjatywy wybudowano w Wielkiej Wsi nową stację kolejową, kabiny kąpielowe, urządzono zieleńce itp. Wybudowano także sieć ulic, które utwardzono. Wybór tego miejsca podyktowało jego znakomite położenie nad pełnym morzem, przy linii kolejowej i przy zbiegu tras turystycznych. Żywiołowy rozwój Hallerowa przerwał wybuch wojny 1939 r. Osiedle kąpieliskowe włączono niebawem do Wielkiej Wsi. Jeszcze przez kilka lat po ostatniej wojnie używana była nazwa Wielka Wieś - Hallerowo i takie miano figurowało na budynku stacji PKP. Było ono znane również przed II wojną światową, o czym świadczy choćby zamieszczony w „Gazecie Gdańskiej" z 2 IX 1936 r. artykuł o planie rozbudowy Wielkiej Wsi-Hallerowa. Drugi człon tej nazwy zniknął po 1948 r., kiedy w wyniku starań Gdańskiego Urzędu Morskiego port Władysławowo i położona przy nim osada oraz Wielka Wieś z kąpieliskiem Halllerowem połączone zostały w jednostkę administracyjną o nazwie Władysławowo. Osiedle utraciło swoją nazwę; zachowało szachownicowy układ ulic, powiązany kilkoma wylotami drożnymi z główną arterią Władysławowa. Jest nią ul. Żeromskiego, stanowiąca początek znakomitej nadmorskiej drogi, zbudowanej w 1929 r. i poprowadzonej z centrum dzisiejszego Władysławowa do Jastrzębiej Góry, a następnie przedłużonej do Karwi. Przy ulicy tej wznosi się opodal Cetniewa interesujący w swym nowoczesnym kształcie kościół Wniebowzięcia NM Panny. Początki jego istnienia sięgają 1930 r., kiedy z inicjatywy gen. Hallera i płk. Henryka Bagińskiego przystąpiono do budowy niewielkiego murowanego kościółka. Prace budowlane organizował ks. Kazimierz Merklein, którego nazwisko nosi jedna z ulic osiedla. Zginął w Oświęcimiu z rąk oprawców niemieckich, a kościół zamieniony został w czasie okupacji na magazyn. Całkowitemu zniszczeniu uległo wyposażenie świątyńki. Mieszkańcom rozbudowującego się szybko po ostatniej wojnie Władysławowa nie wystarczał mały przedwojenny kościółek. W 1957 r. rozpoczęto budowę nowego, ukończoną w 1961 r. Pierwotnej świątyńki nie rozebrano lecz wkomponowano ją w bryłę nowego obiektu sakralnego, w którym pełni funkcję prezbiterium. Oryginalna bryła nowej świątyni budzi zainteresowanie turystów i letników. Autorami projektu są: Szczepan Baum, Andrzej Kulesza i Andrzej Oleg. Wymiary nowej części kościoła wynoszą 24 x 30 x 20 m. Organy wykonała po wojnie firma Braci Kamińskich z Warszawy. Zachowała się w omawianym osiedlu letniskowym willa gen. Hallera o nazwie "Hallerówka" i willa płk. Bagińskiego. W pierwszej mieści się siedziba Zarządu Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, a w willi Bagińskiego "Warszawiance" - strażnica WOP. Wybudowanie osiedla letniskowego zapoczątkowało znaczny rozwój Wielkiej Wsi, która w ciągu 10 lat powiększyła o połowę liczbę mieszkańców. Najważniejszym wydarzeniem w dziejach miejscowości było wybudowanie obok wsi nad morzem portu rybackiego. Zaprojektowany był jako schronisko dla flotylli rybackiej... przystań dla żeglugi przybrzeżnej... i śledziowej floty dalekomorskiej. Zbudowano go w latach 1936-39 według projektu inż. Stanisława Huckla i inż. Zygmunta Adamskiego. Budowę realizowało Konsorcjum Francusko-Polskie na podstawie umowy z 28 XII 1935 r. Warto dodać, iż pod samą konstrukcją falochronów wbito w dno morskie 8000 pali. Nawiązując do miana twierdzy, założonej w XVII w. opodal, na Mierzei Helskiej (na polecenie króla Władysława IV - patrz Chałupy) nazwano port Władysławowem. Ta pamiątkowa nazwa zaczęła obowiązywać od 2 V 1938 r., tj. od daty ogłoszenia jej w Monitorze Polskim. Na zapleczu portu zaczęła rychło rozbudowywać się osada przyportowa, która z czasem stała się częścią centrum dzisiejszego miasta. W okresie okupacji połączono pierwotną wieś z osiedlem letniskowym z lat dwudziestych, tworząc z nich gminę o nazwie Wielka Wieś - Hallerowo. Na wniosek gdańskiego Urzędu Morskiego z 1952 r. nastąpiło połączenie wszystkich trzech osiedli z 1284, 1920 i 1938 r. i nazwanie ich od portu Władysławowem. Powstała najpierw gmina, a następnie gromada Władysławowo. W 1954 r. uzyskała ona prawa osiedlowe, a w 1963 r. status miasta. W 1973 r. przyłączono do niego 4 sołectwa: Chłapowo, Karwię, Ostrowo i Tupadłę z Jastrzębią Górą. Wcześniej weszły w granice Władysławowa również Chałupy na Mierzei Helskiej. W 1973 r. miasto uzyskało w wyniku ogólnopolskiego konkursu własny herb. Na górnym białym polu widnieje litera W z wkomponowaną stylizowaną koroną. Na dolnej błękitnej połowie znajduje się ryba w rozpiętej sieci rybackiej. Jak widać z tego opisu na górnej płaszczyźnie pola znalazły się mobilia herbowe, nawiązujące do przeszłości, a więc korona przypominająca wraz z literą W króla Władysława IV. Nadto znajduje się w tym zestawie inicjał nazwy miasta. Na dolnej płaszczyźnie pola widać mobilia związane z główną funkcją miasta z rybołówstwem. Autorką herbu jest Halina Rozewicz-Książkiewicz z Elbląga, laureatka I nagrody na 40 zgłoszonych projektów. Poważny rozrost portu rybackiego i towarzyszących mu urządzeń oraz zakładów i miejscowości nastąpił dopiero po 1945 r. Przeznaczony pierwotnie na 30 kutrów, przyjmuje ich port Władysłąwowski po rozbudowie blisko 200. W obrębie portu, który jest bazą przedsiębiorstw połowowych - państwowego „Szkunera" i spółdzielczego „Gryfa" wzniesiono hale przetwórcze, fabrykę lodu blokowego i łuskowego, chłodnię, wędzarnię, fabrykę mączki rybnej, zakłady remontowe. Od uderzeń fal morskich bronią akwen portowy falochrony: wschodni o długości 300 m i uformowany w kształt łuku falochron zachodni, pełniący równocześnie funkcję mola spacerowego, długości około 700 m. We wnętrzu basenu widać pirsy, przy których cumują kutry. (W 1987 r. rozpoczęto modernizację portu i przebudowę bardzo nadwątlonego mola zachodniego). W minionym 40-leciu z dawnej wsi rybackiej i osiedla letniskowego ukształtował się organizm miejski z nowoczesną zabudową, wśród której zachowały się tu i ówdzie skromne rybackie domki. Nad wszystkimi blokami mieszkalnymi, obiektami użyteczności publicznej, willami itp. góruje okazała bryła Domu Rybaka z wieżą widoczną z daleka. Obiekt ten wzniesiono w połowie lat pięćdziesiątych. Zbudowany nieco na wyrost okazał się z czasem kosztownym i dla jego właścicieli kłopotliwym ciężarem. Na turystyczne, a zwłaszcza letniskowo-wypoczynkowe funkcje miasta wskazuje istnienie kilku domów wczasowych i zakładowych ośrodków wypoczynkowych, strzeżone plaże, kilka campingów, biura obsługi turystycznej itp. (o czym obszerniej w informatorze). Na zwiedzenie prócz portu, Domu Rybaka, kościoła, Cetniewa zasługują miejsca pamięci narodowej. Przy ul. Swarzewskiej znajdują się mogiły ofiar terroru i tablica informująca, iż 11 IX 1939 r. Niemcy rozstrzelali 24 Kaszubów wziętych wcześniej jako zakładników. 19 z nich pochowano na miejscowym cmentarzu. Przy ul. Męczenników Wielkiej Wsi znajduje się wielki głaz o ciężarze około 18 ton, na którym umocowano orła odlanego z brązu. U stóp kamienia położono tablicę z wyobrażeniem Gryfa Kaszubskiego oraz umieszczono inskrypcję: Pamięci tych którzy oddali swe życie dla Polski w roku 1939 na terenie Władysławowa. Wrzesień 1983. Autorami projektu pomnika są: Bernard Henzel i plastyk Sarnowski, który nadał dziełu ostateczny kształt. Odlewy wykonano w Stoczni „Nauta" w Gdyni. Nie upamiętniono dotąd 23 mieszkańców Wielkiej Wsi, którzy w 1900 r. w czasie spisu ludności zażądali by zaznaczono, że język polski jest ich mową ojczystą. Ukarano ich surowo grzywnami, a dwu Emila Płomienia i K. Korthalsa więzieniem. Oto niektóre nazwiska: P. Adas, J. Bizewski, J. Bolda, J. Ceynowa, M. Ceynowa, E. Draws, J. Frank, J. Karcz, J. Kleba, M. Klebba, J. Koziróg, A. Kuchnowski, J. Kuchnowski, J. Labudda, K. Licau, J. Mudlaff, A. Piper, J. Prena, J. Żebrowski. na urlop, noclegi, podróże

Kaszuby, nad morzem, Władysławowo, Hallerowo, Kępa Swarzewska, Mierzeja Helska, Velaves