Urlop nad morzem

Sztum

11 czerwiec 2012r.

Sztum (m. pow., 5500 mieszk., połącz, kol. z Malborkiem — 14 km, przez Kwidzyn (24 km) z Toruniem — 124 km, połącz, aut. z Malborkiem — 16 km, z Dzierzgoniem — 34 km, przez Trzciano (23 km) z Kwidzynem — 43 km, przez Ryjewo (17 km) z Kwidzynem — 37 km, przez Białą Górę (9 km) i Korzeniowo (31 km) z Kwidzynem — 37 km, hotel, rest., st. benz.). Miasto leży na Pojezierzu Iławskim w sąsiedztwie trzech jezior, w odl. ok. 11 km na wsch. od rozgałęzienia Wisły na Nogat i Leniwkę. Teren dzisiejszego miasta zamieszkany był już w pierwszych wiekach n.e. We wczesnym średniowieczu znajdował się tu silny gród, prawdopodobnie główny w staropruskiej włości Alyem. Gród mieścił się na wyspie oblanej wodami dużego Jez. Białego, które w XIX w. na skutek opadnięcia poziomu wód rozdzieliło się na dwa odrębne jeziora -— Jez. Barlewickie od pn. i Jez. Zajezierskie od pd. W 1236 r. Krzyżacy zdobyli gród, a w 1335 r. wznieśli murowany zamek na siedzibę wójta. W 1410 r. na krótko zajmują sztumską twierdzę Polacy. W 14:14 r. Krzyżacy odbudowują zrujnowany zamek, a w dwa lata później zakładają na terenie dotychczasowego przedzamcza miasto, nadając mu prawo chełmińskie. Miasto otoczone zastało murami i posiadało dwie bramy: Kwidzyńską na wsch. stronie koło zamku i Mai-borską na zach. skraju wyspy. Ludność uzyskała 55 włók ziemi i zajmowała się głównie rolnictwem a także rzemiosłem. Pokój toruński (1466) włącza Sztum w granice Polski. Zamek staje się od tej pory siedzibą starostów, a w ratuszu odbywają się sądy ziemskie. Od XVI w. zbierają się w Sztumie sejmiki szlachty z województwa malborskiego. W tym czasie zaczyna osiadać w mieście ludność polska. W XVI w. większość mieszkańców Sztumu przechodzi na luteranizm. Podczas wojen szwedzkich miasto bardzo ucierpiało. Po rozbiorach Sztum stracił dotychczasowe znaczenie jako siedziba starostwa. Rozwój miasta następuje dopiero pod koniec XIX w. po przeprowadzeniu ok. 1880 r. linii kolejowej z Malborka do Torunia i zbudowaniu sieci dróg bitych na tym obszarze. Znaczna liczba mieszkańców Sztumu to Polacy, którzy podczas plebiscytu w 1920 r. wypowiedzieli się za przynależnością do Polski. Przegrany plebiscyt nie osłabił patriotyzmu ludności polskiej. Rozpoczęła się zawzięta walka z germanizacją. Spośród Polaków walczących o polskość wielu zamordowano podczas ostatniej wojny lub zamęczono w obozach koncentracyjnych. 23.1.1945 miasto zostaje wyzwolone przez wojska radzieckie. Podczas walk zniszczona została połać miasta wokół rynku, zakłady pracy i urządzenia komunalne. W minionych 17 latach odbudowano zdewastowane zakłady pracy, wzniesiono nowe bloki mieszkaniowe, zaadaptowano pruskie koszary na szpital, założono duży stadion sportowy, uruchomiono Pow. Dom Kultury, kino, bibliotekę, kilka szkół i szereg placówek handlowych. Dojście z dworca kol. do najstarszej części miasta ul. Reja i następnie główną arterią rozbudowanej w XIX i XX w. części miasta ul. Mickiewicza, Położenie fosy obronnej, a właściwie zach. przesmyku między jeziorami wskazuje obniżenie terenu noszące nazwę ul. Władysława IV. Na pn. i pd. od ul. Mickiewicza ciągnie się wzdłuż tego zagłębienia dolna partia murów obronnych z granitowych głazów. Fragmenty muru zobaczyć można jeszcze również w pd. części miasta. Ich ciąg po stronie pn. wskazuje bieg ul. Młyńskiej. Miasto założone wokół kwadratowego rynku o wymiarach 70X70 m posiadało kształt nieregularnego czworoboku o wymiarach 220X240X220X160 m. Stojący niegdyś na środku rynku ratusz spłonął w 1683 r. Na jego miejscu stoi poewangelicki kościół z 1818 r. Widoczny na pd. wsch. od rynku (pl. Wolności) kościół f a r n y pochodzi z rozbudowy w 1901 r. starszego, wzniesionego najprawdopodobniej w XVI w. Prezbiterium, obydwie boczne kaplice i górna część Wieży z pocz. XX w. Wyposażenie przeważnie pseudogotyckie. W pn. zewnętrznej ścianie kościoła wmurowana płyta nagrobna wojewody malborskiego Czemy z 1565 r. Z rejonu kościoła po krótkiej grobli, usypanej na miejscu dawnego mostu zwodzonego dochodzi się do zachowanej częściowo bramy zamkowej. Budynek na prawo od niej to dolna część 7-kondygnacjowej wieży bramnej. Na lewo od bramy widać zach. mur obronny z potężnych głazów. Na końcu muru wznosi się Baszta Więzienna, której najniższa kondygnacja służyła jako więzienie dostępne jedynie przez otwór w sklepieniu. Na ścianach wewnętrznych baszty znajdują się daty wyryte przez więźniów, najstarsza z 1639 r. Dojście do baszty przez prywatny ogród z dziedzińca zamkowego. Z zamku krzyżackiego zachowało się tylko skrzydło południowe, przebudowane zupełnie w XIX w. Była to niegdyś siedziba wójta krzyżackiego i rezydencja w. mistrza, który b. często odwiedzał Sztum i posiadał koło zamku zwierzyniec. Za polskich czasów mieściła się w pd. skrzydle siedziba starosty. Pod zach. częścią budynku zachowały się w pierwotnym stanie piwnice. Z gotyckich budynków wsch. skrzydła pozostała jedynie część południowa, przytykająca do wzniesionej w 1866 r. siedziby sądu. Na pd. od miasta po drugiej stronie jeziora stoi staropolski dworek z XVIII w., położony w ładnym parku. Dojście do dworku drożyną wokół jeziora ok. 2,5 km. 37 km przyst. kol. Sztumska Wieś. Obok wieś o tej samej nazwie, pamiętna zawarciem w niej 12.IX.1635 r. 26-letniego ro-zejmu między Polską i Szwecją. Zdarzenie to przypomina granitowy głaz na pn. krańcu wsi. W pobliżu głazu tuż przy szosie stoi oryginalny krzyż dębowy z 1840 r. Neogotycki kościół z XIX w. Tuż za Sztumską Wsią pociąg wjeżdża w las.

turystyka, nad morzem, Sztum