Urlop nad morzem

Roślinność torfowisk wysokich

10 wrzesień 2011r.

Wilgotny klimat z opadami rzędu 600-700 mm w ciągu roku przy stosunkowo niskim parowaniu to główne czynniki sprzyjające powstawaniu torfowisk wysokich w pasie pobrzeży i na Pojezierzu Pomorskim. Na niżu torfowiska wysokie poza tymi obszarami w zasadzie nie występują. Usytuowane zawsze na terenach wyniesionych w stosunku do otoczenia, czyli innymi słowy na lokalnych wododziałach, torfowiska wysokie zasilane są tylko wodą z opadów, a uniezależnione od wód gruntowych. Następstwem tego jest skrajne ubóstwo siedlisk i odpowiadający mu szczególny skład flory styczny. Tylko najmniej wymagające rośliny mogą tu egzystować. W obrębie Pobrzeża Słowińskiego i Kaszubskiego torfowiska wysokie właściwe znane są z okolic jeziora Łebsko, z dna szerokiej oradoliny rzeki Łeby, z Janiewickiego Bagna koło Sławna oraz z Bielawskiego Błota koło Pucka. Torfowiska te charakteryzują się wyraźnym wyniesieniem części centralnej, bezdrzewnej. Są one otoczone wąskim, podtopionym i stąd trudnym do przebycia okrajkiem, położonym najniżej. Wierzchowina wykazuje mozaikowy, nieregularny układ suchszych kęp poprzedzielanych wąskimi podtopionymi dolinkami. Na kępach rosną krzewinki, zwłaszcza bagno zwyczajne, borówka bagienna, modrzewnica zwyczajna, bażyna czarna, a także bardzo rzadka malina moroszka. Kępy oplecione są gęstą siecią cieniutkich, płożących się pędów żurawiny błotnej. Malina moroszka, przedstawiciel elementu arktycznego, jest rośliną torfowisk środkowej i północnej Skandynawii. Na naszych ziemiach pozostała jako relikt z okresu polodowcowego i utrzymuje się na torfowiskach wysokich i w borach bagiennych na siedliskach mokrych i zimnych, szczególnie trudno dostępnych dla roślin. Malina moroszka ma na Pobrzeżu Słowińskim i Kaszubskim bogate stanowiska. Najbardziej na zachód wysunięte jest stanowisko na Janiewickim Bagnie, gdzie malina ta rośnie w borze bagiennym. W podobnych warunkach spotkać ją można w Słowińskim Parku Narodowym w leśnictwie Kluki. Rośnie tam w wilgotnym borze bagiennym, ale coraz bujniejszy nalot brzozy wypiera ją z tych siedlisk. Na silnie naświetlonych miejscach na torfowiskach wysokich sąsiadujących z borem bagiennym zakwita, a niekiedy nawet owocuje. Jej owoce, dojrzewając, przybierają barwę czerwoną, a następnie oryginalną bursztynowożółtą, mają jednak nieco mdły smak. Trzecim stanowiskiem moroszki jest niewielki już fragment torfowiska Bielawskie Błoto, gdzie moroszka wykazuje szczególną żywotność na drogach zbudowanych do wywozu torfu. Dzięki zdolności szybkiego wytwarzania rozłogów moroszka opanowuje tam łatwo nagi torf na skraju torfianek, jak też i rozbite przy transporcie kostki wyciętego torfu. Z torfowiskiem wysokim wiąże się kilka aspektów sezonowych. Pierwszym zwiastunem wiosny, bardzo późnej na tym wilgotnym * zimnym siedlisku, jest bagno zwyczajne. W maju, gdy bagno zakwita, ogromne przestrzenie nim porośnięte bielą się z daleka. Spajający, a nawet wprost odurzający zapach przenoszony wiatrem zdradza występowanie bagna na długo przed dostrzeżeniem samej rośliny. Bagno zwyczajne, podobnie jak szereg innych gatunków z rodziny wrzosowatych, bardzo wcześnie zawiązuje kwiaty. Już w początkach lipca znaleźć można w przyszłorocznych pączkach kwiatowych rozwinięte słupki. Rozwój pręcików jest w jesieni również daleko posunięty. Dlatego też, pomimo niekorzystnych warunków, jakie ze względu na późne odmarzanie panują na torfowisku wysokim w okresie wiosny, bagno już w maju jest w pełni kwitnienia. Podobnie efektowny aspekt daje owocowanie wełnianki. Niewielkie niteczki stanowiące okwiat bardzo prostego, bo zbudowanego tylko z jednego słupka i trzech pręcików kwiatu wełnianki, po jego przekwitnięciu szybko rosną i niewielki owoc opatrzony jest wspaniałym śnieżnobiałym pióropuszem, który służy mu jako aparat lotny i spadochron, gdy porwany wichrem szybuje nad torfowiskiem. W jesieni żurawina owocuje nieraz tak obficie, że jagody jej, leżące na poduchach torfowców, nadają ich kępom czerwonawy odcień. Mchy tworzące wspomniane już kępy na torfowisku wysokim to torfowce, w głównej mierze Sphagnum magellanicum. Od niego też bierze swoją nazwę mszar kępowo-dolinkowy zespół charakterystyczny dla torfowiska wysokiego właściwego. Kępy torfowców poprzeplatane są delikatnymi łodyżkami wątrobowca Cephalozia connivens, niekiedy też między poduchami torfowców rosną rozległe, silnie zwarte darenki płonnika cienkiego. Mszar kępowo-dolinkowy wykazuje zmienność zależną od stosunków wodnych. Najbardziej na zachód występuje wilgotniejszy mszar czerwony ze Sphagnum rubellum, najszerzej rozprzestrzeniony jest mszar kępowo-dywanowy ze Sphagnum mucronatum, a o ginięciu torfowiska w wyniku przesuszenia świadczy pojawianie się mszaru z wełnianką pochwowatą. Mszar kępowo-dolinkowy zamiera także, gdy opanowuje go las. Początkowe, bardzo zresztą długotrwałe stadium tworzy skarlała sosna, której wysokość nie przekracza 2-3 m, określana jako Pinus sihestris forma tur fosa. Towarzyszy jej szereg krzewinek. Zbiorowisko to zaliczane jest jeszcze do mszaru kępo-wo-dolinkowego jako odrębny zespół, nazywany mszarem sosnowym (Sphagnetum magellanici pinetosum). Na pobrzeżu, na torfowiskach wysokich, występował do niedawna drugi zespół tego typu, mszar kępowy brunatny (Sphagnetum fusci który szeroko rozprzestrzeniony jest w Skandynawii. Gatunkiem budującym ten zespół jest torfowiec Sphagnum fuscum. Mszar kępowy brunatny na skutek odwodnienia zanikł na pobrzeżu całkowicie i dziś spotykamy już tylko pozostałe po nim w profilach glebowych grube warstwy torfu, dochodzące do 4 m miąższości. Na torfowiskach wysokich, w pradolinie Łeby, torf powstały ze Sphagnum fuscum buduje zawsze ich centralną, kopulasto wyniesioną część. Całkiem odmienny pod względem ekologicznym jest mszar dolinkowy zasiedlający podtopione dolinki, określany jako zespół Scheuchzerio-Caricetum limosae. Udział roślin kwiatowych jest tu znacznie niższy. Rolę wskaźnikową odgrywają bagnica torfowa turzyca bagienna. Innych roślin kwiatowych rośnie bardzo mało. Pojedynczo trafiają się przygiełka biała, wełnianka wąskolistna i ro-siczka okrągłolistna. Na żywym torfowisku, wykazującym stały przyrost na wysokość, rosiczka także co roku wyraźnie rośnie ku górze, aby utrzymać się przy powierzchni mszaru. W przewodnionych dolinkach główną rolę odgrywa torfowiec Sphagnum cuspidatum, występujący często masowo. Wiotkie jego gałązki, wyjęte z wody, tracą natychmiast swój kształt. Podobnie dzieje się w okresach suszy, kiedy to leżą one na dnie dolinek, w których wyschła woda. Wśród torfowców pojawiają się w postaci drobnych darenek brunatno zabarwiony mech sierpowiec pływający oraz wątrobowiec liściasty Cladopodiella fluitans o barwie żywo zielonej. Wracając w pogodny dzień wieczorem z torfowiska wysokiego często zaobserwować możemy, jak zaczynają się nad nim pojawiać mgły, rozpełzające się białymi językami we wszystkie obniżenia. Zjawisko to najlepiej widać na Bielawskim Błocie, które od białych mgieł, zwanych bielawami, bierze swą nazwę.